De Jezuïeten missie van San Ignacio

Vandaag rijden we naar San Ignacio, op zoek naar de ruïnes van één van de 30 jezuïetenmissies die in deze streek, de toenmalige provincie Paraguay van de Spaanse kolonie, gesticht werden. Aan deze missies ontleent deze provincie Misiones haar naam. Misiones is de tweede kleinste provincie van Argentinië, na Tucuman. Het is een lange strook, slechts 100 km breed, die zich uitstrekt tussen de rivier Parana op de grens met Paraguay en de rivier Uruguay op de grens met Brazilië. De twee rivieren vloeien overigens slechts samen in de delta van Buenos Aires. We volgen de RN 12 zuidwaarts, langs de Parana en de Paraguayaanse grens, 240 km tot San Ignacio. Langs deze weg patrouilleert de grenspolitie op jacht naar illegale migranten, economische migranten of drugsmokkelaars.
De provincie helt af van het oosten op zo’n 800 m naar de Parana rivier op 200m. Een aantal rivieren doorkruisen de provincie, waarvan eentje is afgedamd en het enorme kunstmatige meer Uruguay-I heeft gevormd. Een hydro-centrale levert stroom voor Iguazu en omgeving. Bij overvloedige regen vormt die waterhuishouding hier een probleem en zorgt voor overstromingen. Zo is in juni 2014 de voetgangersbrug naar de Devil’s Throat totaal vernield. Pas in november kon een nieuwe brug in gebruik genomen worden, net op tijd dus voor ons bezoek.
Langs de weg zien we nog enkele kleine schrijnen versierd met rode vlaggen en bandana’s voor Gauchito Gil, een belangrijke figuur in de Argentijnse volkscultuur. We hebben die schrijnen en versierde bomen in heel Argentinië gezien. Kleine Gaucho Gil is een gaucho heilige, die overigens door de katholieke kerk niet erkend wordt, maar lokale mensen vereren hem en smeken genezingen af. Er doen heel wat legendes over hem de ronde: verboden liefde, outlaw en Robin Hood, oorlogsheld en deserteur, marteldood en wonderbare genezingen. Ieder zijn heilige.
Verder in deze dun bevolkte groene streek, Misiones heeft slechts 1 miljoen inwoners, wat industrie, vooral houtzagerijen en papierfabrieken, en landbouw, maïs en maniok, in El Dorado citrusfruit, hoger in de provincie tabak, verder theeplantages en mate bomen. Mate thee is hier de nationale drank en een erg belangrijk export product.
In Wanda houden we halt bij een ‘precious stone mine’. Er wordt kwarts en amethist gedolven. De ondergrond is basalt, lavasteen. In dat gesteente zitten lucht inclusies, holten, bubbels waarin mineralen onder grote druk en temperaturen kristallen gevormd hebben. Zo vormt silicaat, siliciumdioxide het ‘witte’ kwarts en silicaat en ijzer, het dieppaarse amethist. Hoe donkerder de kleur hoe waardevoller het kristal. Oorspronkelijk was dit een open mijn, maar nu wordt in diepe gangen naar betere kwaliteit kristallen gezocht.

In de mijngangen wordt in de basalt wanden gehakt op zoek naar de inclusies, de bubbels. Die bubbels moeten er ongeschonden in één stuk uitgehakt worden. Als zo’n bubbel gebroken wordt is hij onbruikbaar voor verwerking en laat men hem gewoon zitten om de toeristen te entertainen. Slechts 1 op duizend kristallen in zo’n holte is geschikt voor de juwelenindustrie.

Bij het einde van het bezoek leidt men ons natuurlijk langs de ‘expositieruimte’, eigenlijk de verkoopzaal met overijverige verkopers. Interessant bezoekje, hier wisten wij helemaal niets van.
En dan komen we in San Ignacio, de beroemde jezuïetenmissie, UNESCO erfgoed. Oorspronkelijk was deze missie gesticht in Guayra, in de provincie Parana in Brazilië. Maar omwille van herhaalde aanvallen door de Portugese bandeirantes werd de missie verplaatst naar San Ignacio. De jezuïeten hadden een zeer intelligente en verstandige visie op het ontwikkelings- en bekeringswerk. Wat had je van jezuïeten verwacht? Eerst leerden zij zelf de taal en de kultuur van de lokale bevolking, de Guarani. Ze overtuigden de stamhoofden, caciques en shamanen, om samen te werken. Ze boden huisvesting aan en bescherming tegen de Portugese slavenjagers, de bandeirantes en de Spaanse conquistadores. Ze slaagden erin het vertrouwen te winnen van de Guarani en brachten op die manier een tiental lokale gemeenschappen samen in een pueblo. De caciques namen deel aan de cabildo, het bestuur van de missie. In ruil bekeerden de Guarani zich tot het geloof, weliswaar met een beetje couleur locale. De architectuur van de missie vormde een standaard patroon. Van de twee hoofdwegen liep er een voorlangs het grote kerkgebouw, en scheidde de Guarani wereld of de mensenwereld van God’s wereld. De tweede hoofdweg stond hier haaks op, vertrok vanaf de kerkdeur, liep dwars over het immense plein (108m x 120m) naar de hoofdingang van de missie.

Langs het plein lagen de huizen van de caciques en de leden van de cabildo, meer achterin de huizen van de andere stamleden.
De jezuïeten bouwden een gemeenschap uit met een politiek, economisch, sociaal, cultureel en godsdienstig stabiel regime. Er bestond zowel binnen de missie een taakverdeling tussen landbouw en industriële productie, als tussen de missies onderling een verdeling van teelten en industriële specialiteiten. De goederen werden onderling verdeeld via ruilhandel. Allerlei vormen van kunstuiting, architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst, muziek en theater, zelfs gedrukte teksten op een uit Europa ingevoerde pers werden gebruikt om kennis, geloofsovertuiging en inzichten over te brengen.

De voertaal van zowel de kerkdiensten, de gedrukte teksten, het onderwijs als de omgangstaal was Guarani. Weduwen of achter gebleven vrouwen en kinderen werden op de missie geïsoleerd in het ‘coti guazu’, de weduwenresidentie. Jongens werden geselecteerd voor onderwijs of voor de werkplaatsen, meisjes konden geen onderwijs genieten. Het hele systeem was zo stabiel dat 2-3 priesters gemeenschappen van 1500 tot 4000 dorpsgenoten konden ‘managen’. In 1732 huisvestten de 30 jezuïeten pueblo’s 141.182 inwoners. Het succes van dit project en de wijze van omgang met de Guarani wekten achterdocht bij de Spanjaarden (de jezuïeten liepen hun plannen voor uitbuiting van de provincies, onteigening van grondstoffen en de slavenhandel in de weg) en koning Carlos III verbande de jezuïeten uit Zuid-Amerika en in enkele dagen tijd werden ze allen gerepatrieerd naar Spanje. De dominicanen die gestuurd werden als opvolgers begrepen er niets van, voerden Spaans in als voertaal, ontnamen de Guarani hun privileges, en destabiliseerden de gemeenschappen die hun voorgangers met geduld opgebouwd hadden. De missies kwamen enkele jaren later tot verval en werden vernield en geplunderd door Portugese en Paraguayaanse invallers.
Wij brengen een bezoek aan de site, een fikse wandeling vanwege de omvang, in een milde temperatuur van 30-35 graden, een maand geleden was het hier nog 40-45.

We lopen langs de huizenrijen, over het immense plein, naar de grote kerk, gebouwd in een barokstijl met Guarani invloeden, vooral de ornamenten van bloemen, vlinders en vogels, … De Guarani barok. We vonden het klooster met de verblijven voor de priesters wel wat ruim voor 2-3 man, de sacristie, de bibliotheek, de woonverblijven van de bisschop en de jezuïeten, de refter, de keuken en de …. wijnkelder. Dat alles gelegen in God’s wereld.
Wij vertrekken hier vol bewondering voor de visie, de inzichten en de vastberadenheid van deze mensen. Hun intelligente manier om het vertrouwen te winnen van de lokale gemeenschap, midden tussen de blokken van de Spaanse conquistadores en de Portugese bandeirantes. Hoe zij een gemeenschap konden organiseren, tot welvaart brengen, hun geloofsovertuiging overbrengen met respect voor de lokale cultuur en gebruiken. Hoe zij vormen van kunstuiting konden inschakelen in de communicatie, en nog zoveel meer. Een voorbeeld voor hen die een multicultureel systeem willen laten werken en integratie van verschillende bevolkingsgroepen willen bewerkstelligen. Over deze missies is overigens een mooie film gemaakt met Robert de Niro in de hoofdrol, ‘The Mission’ met een prachtige soundtrack.

Het was stil in het busje op de terugweg naar de Stad van de Grote Waters. Onder de indruk van wat we gezien hadden ? Of siësta tijd ? Of gewoon doodop van deze vermoeiende reis ?
Vanavond nog een afscheid van Argentinië in stijl. In La Rueda een heerlijke riviervis, de surubi, in Chardonnay sausje. Op weg naar huis de zus van Bob Elsen tegen het lijf gelopen, met echtgenoot en schoonfamilie. Die Elzens vind je over de hele wereld terug.
Morgen bezoeken we de watervallen nog eens, maar dan van de Braziliaanse zijde.